ĐIỂM MỚI TRONG LUẬT SỬA ĐỔI, BỔ SUNG MỘT SỐ ĐIỀU CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

I. Bối cảnh và yêu cầu sửa đổi

Các yêu cầu đặt ra đối với việc sửa đổi, bổ sung BLTTHS:

1. 1. Yêu cầu bảo vệ quyền con người, quyền công dân: Hiến pháp năm 2013 khẳng định nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa, quyền suy đoán vô tội, quyền được xét xử công bằng. Nhiều quy định của BLTTHS hiện hành vẫn còn chưa bảo đảm đầy đủ các nguyên tắc này.
2. 2.Yêu cầu nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm: Thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử cho thấy có nhiều vướng mắc trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn, thu thập chứng cứ điện tử, hay xử lý tội phạm phi truyền thống như tội phạm công nghệ cao, rửa tiền xuyên quốc gia.
3. 3. Yêu cầu hội nhập quốc tế: Việt Nam là thành viên của nhiều công ước quốc tế về quyền con người và phòng, chống tội phạm, đòi hỏi hệ thống tố tụng hình sự phải được điều chỉnh phù hợp với thông lệ quốc tế.

II. Những điểm mới nổi bật trong Luật sửa đổi, bổ sung

1. Hoàn thiện quy định về quyền con người, quyền bào chữa

Một trong những nội dung trọng tâm là việc mở rộng phạm vi bảo đảm quyền bào chữa. Luật sửa đổi quy định người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt đều có quyền gặp luật sư ngay từ khi áp dụng biện pháp ngăn chặn, thay vì chỉ từ khi khởi tố bị can. Đây là bước tiến quan trọng, bảo đảm sự tham gia kịp thời của luật sư nhằm hạn chế tình trạng bức cung, nhục hình, đồng thời nâng cao chất lượng tranh tụng.

Ngoài ra, Luật còn cụ thể hóa nguyên tắc suy đoán vô tội, yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng phải chứng minh tội phạm, người bị buộc tội không có nghĩa vụ chứng minh sự vô tội của mình. Những quy định này góp phần tiệm cận các chuẩn mực quốc tế về xét xử công bằng.

2. Bổ sung quy định về chứng cứ điện tử và phương tiện kỹ thuật số

Trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao ngày càng phức tạp, Luật sửa đổi đã dành một chương nhỏ quy định về chứng cứ điện tử. Theo đó, dữ liệu điện tử (email, tin nhắn, nhật ký truy cập, dữ liệu trên mạng xã hội…) được công nhận là một loại chứng cứ hợp pháp, song phải tuân thủ quy trình thu thập, bảo quản, giám định nghiêm ngặt.

Đồng thời, Luật bổ sung cơ chế trưng cầu giám định dữ liệu điện tử với sự tham gia của các tổ chức giám định chuyên môn, bảo đảm tính khách quan, minh bạch trong hoạt động tố tụng.

3. Sửa đổi quy định về biện pháp ngăn chặn

Một điểm đáng chú ý là việc siết chặt điều kiện áp dụng biện pháp tạm giam. Theo quy định mới, tạm giam chỉ được áp dụng khi thật sự cần thiết, có căn cứ rõ ràng về nguy cơ bỏ trốn hoặc cản trở hoạt động tố tụng. Đồng thời, Luật mở rộng phạm vi áp dụng các biện pháp thay thế tạm giam, như cấm đi khỏi nơi cư trú có gắn thiết bị giám sát điện tử, bảo lĩnh bằng tài sản… Đây là thay đổi mang tính nhân văn, góp phần giảm tải cho trại tạm giam và bảo đảm tốt hơn quyền tự do cá nhân.

4. Nâng cao vai trò của Viện kiểm sát và Tòa án trong kiểm soát quyền lực

Luật sửa đổi nhấn mạnh cơ chế kiểm soát hoạt động điều tra. Viện kiểm sát nhân dân được trao thêm thẩm quyền trong việc kiểm tra, giám sát tính hợp pháp của các hoạt động thu thập chứng cứ, áp dụng biện pháp ngăn chặn. Đồng thời, Tòa án có thẩm quyền xem xét, quyết định nhiều biện pháp tố tụng quan trọng (như khám xét, nghe lén điện thoại) nhằm tránh tình trạng lạm quyền trong quá trình điều tra.

Điều này thể hiện rõ nguyên tắc “quyền lực nhà nước phải được kiểm soát bằng cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát lẫn nhau”.

5. Bổ sung cơ chế bảo vệ người tố giác, người làm chứng, bị hại

Lần đầu tiên, Luật sửa đổi, bổ sung đã thiết lập cơ chế pháp lý rõ ràng về bảo vệ người làm chứng, người tố giác tội phạm, bị hại. Các biện pháp bao gồm: giữ bí mật thông tin cá nhân, thay đổi chỗ ở, áp dụng biện pháp bảo vệ an ninh… Quy định này xuất phát từ thực tiễn nhiều trường hợp nhân chứng, bị hại bị đe dọa, trả thù, làm cản trở hoạt động tố tụng.

6. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong tố tụng

Luật sửa đổi thừa nhận và quy định rõ việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động tố tụng, như: lấy lời khai trực tuyến, xét xử trực tuyến trong những trường hợp nhất định, sử dụng chữ ký số, hồ sơ tố tụng điện tử. Những quy định này không chỉ phù hợp xu hướng chuyển đổi số quốc gia mà còn tạo điều kiện tiết kiệm thời gian, chi phí cho các bên tham gia tố tụng.

7. Hoàn thiện thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên

Đối với người chưa thành niên phạm tội, Luật sửa đổi bổ sung nhiều quy định mang tính nhân văn, coi trọng giáo dục hơn là trừng phạt. Theo đó, ngoài các biện pháp tư pháp như giáo dục tại xã, phường, luật còn khuyến khích áp dụng các biện pháp xử lý thay thế hình sự đối với người chưa thành niên, nếu hành vi phạm tội ít nghiêm trọng và có khả năng cải tạo tốt.

III. Ý nghĩa và tác động của những điểm mới

Những sửa đổi, bổ sung lần này mang ý nghĩa nhiều mặt:

1. 1. Về pháp lý: Góp phần hoàn thiện hệ thống tố tụng hình sự, khắc phục những khoảng trống pháp luật, đồng thời tăng cường tính đồng bộ, minh bạch trong các quy trình tố tụng.
2. 2. Về xã hội: Bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, nhất là quyền bào chữa, quyền được xét xử công bằng, quyền tự do cá nhân.
3. 3. Về quản lý nhà nước: Tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, đặc biệt là tội phạm công nghệ cao, đồng thời nâng cao niềm tin của nhân dân vào công lý.
4. 4. Về hội nhập quốc tế: Thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc thực hiện các điều ước quốc tế về quyền con người, phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, qua đó nâng cao uy tín quốc gia trên trường quốc tế.

IV. Kết luận:

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 là bước đi quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp ở Việt Nam. Với hàng loạt điểm mới mang tính đột phá, từ bảo đảm quyền con người, quy định chứng cứ điện tử, cải tiến biện pháp ngăn chặn, đến tăng cường ứng dụng công nghệ số. Luật này hứa hẹn sẽ tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho hoạt động tố tụng hình sự trong giai đoạn mới.

Tuy nhiên, để Luật đi vào cuộc sống, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, công nghệ, đồng thời phải đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến để các chủ thể tham gia tố tụng và toàn xã hội nhận thức đầy đủ, đúng đắn. Chỉ khi đó, những điểm tiến bộ của Luật mới thực sự phát huy giá trị, góp phần xây dựng một nền tư pháp hiện đại, công bằng, dân chủ, và nhân văn.

Thông tin có trong bài viết này mang tính chất chung và chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin về quy định pháp luật. DB Legal sẽ không chịu trách nhiệm cho bất kỳ việc sử dụng hoặc áp dụng thông tin cho bất kỳ mục đích kinh doanh nào. Để có tư vấn pháp lý chuyên sâu, xin vui lòng liên hệ với chúng tôi.

📞: +84 357 466 579

📧: contact@dblegal.vn

🌐Facebook:  DB Legal Vietnamese Fanpage or DB Legal English Fanpage 

🐦X(Twitter)

💼Linkedin

🎬Youtube