Thời Hiệu Khởi Kiện: Những Vấn Đề Pháp Lý Trọng Yếu Cần Lưu Ý

I. Bản chất pháp lý của Thời hiệu khởi kiện

Thời hiệu khởi kiện là một chế định pháp lý quan trọng, quy định giới hạn về mặt thời gian mà trong đó một chủ thể có quyền yêu cầu Tòa án can thiệp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi bị xâm phạm. Nếu giới hạn thời gian này kết thúc, chủ thể sẽ mất quyền khởi kiện.

Khoản 3, Điều 150 Bộ luật Dân sự 2015 ("BLDS") quy định như sau:

"3. Thời hiệu khởi kiện là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm; nếu thời hạn đó kết thúc thì mất quyền khởi kiện."

Về nguyên tắc xác định thời hiệu:

• Thời điểm bắt đầu: Thời hiệu được tính từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết về việc quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

• Thời điểm kết thúc: Thời hiệu chấm dứt vào thời điểm kết thúc ngày cuối cùng của thời hạn.

II. Các trường hợp không áp dụng thời hiệu khởi kiện

Nhằm bảo vệ các giá trị cốt lõi và quyền lợi chính đáng không thể bị giới hạn bởi thời gian, pháp luật đã quy định các trường hợp ngoại lệ không áp dụng thời hiệu khởi kiện. Cụ thể, Điều 155 BLDS nêu rõ:

"1. Yêu cầu bảo vệ quyền nhân thân không gắn với tài sản.

2. Yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.

3. Tranh chấp về quyền sử dụng đất theo quy định của Luật đất đai.

4. Trường hợp khác do luật quy định."

Trong đó, quy định tại khoản 2 về việc bảo vệ quyền sở hữu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong thực tiễn. Điều này có nghĩa là quyền sở hữu đối với một tài sản là tuyệt đối và không thể bị mất đi theo thời gian. Do đó, chủ sở hữu hợp pháp có quyền khởi kiện đòi lại tài sản của mình từ người đang chiếm hữu, sử dụng, hoặc định đoạt bất hợp pháp tại bất kỳ thời điểm nào, mà không bị giới hạn bởi bất kỳ thời hiệu nào.

III. Thời gian không tính vào thời hiệu khởi kiện

Để đảm bảo quyền lợi cho các chủ thể gặp phải những sự kiện khách quan cản trở việc thực hiện quyền khởi kiện, Bộ luật Dân sự đã quy định các khoảng thời gian không được tính vào thời hiệu. Các sự kiện này bao gồm:

"1. Sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan làm cho chủ thể có quyền khởi kiện, quyền yêu cầu không thể khởi kiện, yêu cầu trong phạm vi thời hiệu. Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép. Trở ngại khách quan là những trở ngại do hoàn cảnh khách quan tác động làm cho người có quyền, nghĩa vụ dân sự không thể biết về việc quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm hoặc không thể thực hiện được quyền, nghĩa vụ dân sự của mình;

2. Chưa có người đại diện trong trường hợp người có quyền khởi kiện, người có quyền yêu cầu là người chưa thành niên, mất năng lực hành vi dân sự, có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự;

3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự chưa có người đại diện khác thay thế trong trường hợp sau đây:

a) Người đại diện chết nếu là cá nhân, chấm dứt tồn tại nếu là pháp nhân;

b) Người đại diện vì lý do chính đáng mà không thể tiếp tục đại diện được."

IV. Hướng dẫn của Tòa án nhân dân Tối cao và Vấn đề cần lưu ý trong thực tiễn

Thực tiễn xét xử đã phát sinh nhiều vướng mắc liên quan đến việc áp dụng thời hiệu, do đó Tòa án nhân dân Tối cao đã có những giải đáp quan trọng liên quan đến thời hiệu khởi kiện như sau:

1. Về việc áp dụng thời hiệu trong tranh chấp hợp đồng tín dụng​:

- Tình huống pháp lý: Ngân hàng khởi kiện đòi nợ gốc và lãi sau khi thời hiệu khởi kiện tranh chấp hợp đồng (03 năm) đã kết thúc. Tòa án sẽ giải quyết như thế nào?

- Quan điểm của TANDTC:

"Theo quy định Điều 429 của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì “Thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hợp đồng là 03 năm, kể từ ngày người có quyền yêu cầu biết hoặc phải biết quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm”. Căn cứ quy định nêu trên thì thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hợp đồng tín dụng đã hết. Tuy nhiên, theo quy định khoản 2 Điều 155 của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì không áp dụng thời hiệu khởi kiện trong trường hợp "yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu, trừ trường hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác". Do đó, Ngân hàng có thể khởi kiện ông A yêu cầu đòi lại tài sản (nợ gốc) và Tòa án thụ lý, giải quyết vụ án mà không phụ thuộc vào việc các bên có yêu cầu áp dụng thời hiệu trước khi Tòa án cấp sơ thẩm ra bản án, quyết định giải quyết vụ việc hay không."

2. Về trách nhiệm giải thích của Thẩm phán đối với quyền yêu cầu áp dụng thời hiệu

- Tình huống pháp lý: Thẩm phán có nghĩa vụ phải giải thích cho các đương sự (đặc biệt là bị đơn) về quyền yêu cầu Tòa án áp dụng thời hiệu hay không?

- Quan điểm của TANDTC:

"Bộ luật Tố tụng dân sự không quy định trách nhiệm của Thẩm phán về việc phổ biến và giải thích cho đương sự quyền yêu cầu áp dụng thời hiệu. Mặt khác, khoản 2 Điều 184 của Bộ luật Tố tụng dân sự quy định: “Tòa án chỉ áp dụng quy định về thời hiệu theo yêu cầu áp dụng thời hiệu của một bên hoặc các bên với điều kiện yêu cầu này phải được đưa ra trước khi Tòa án cấp sơ thẩm ra bản án, quyết định giải quyết vụ việc...”. Để bảo đảm bình đẳng về quyền và nghĩa vụ giữa các đương sự trong quá trình giải quyết vụ án, Thẩm phán không giải thích cho đương sự quyền yêu cầu áp dụng thời hiệu."

Hướng dẫn này khẳng định một nguyên tắc tố tụng quan trọng: việc yêu cầu áp dụng thời hiệu là quyền và nghĩa vụ tự chứng minh của các đương sự, không phải là trách nhiệm của Tòa án. Tòa án giữ vai trò trung lập và chỉ áp dụng quy định về thời hiệu khi có yêu cầu hợp lệ từ một trong các bên. Điều này đòi hỏi phía bị đơn và các bên liên quan phải chủ động nghiên cứu hồ sơ và đưa ra yêu cầu của mình một cách kịp thời, cụ thể là phải trước khi Tòa án cấp sơ thẩm ra bản án, quyết định giải quyết vụ việc, nếu không sẽ mất đi quyền lợi này.

V. Kết luận

Có thể khẳng định rằng, chế định thời hiệu khởi kiện mang ý nghĩa pháp lý sâu sắc, không chỉ là một quy định về mặt thời gian mà còn là một yếu tố mang tính quyết định đến việc bảo vệ quyền lợi của các đương sự trong tố tụng dân sự. Việc hiểu rõ các trường hợp không áp dụng thời hiệu – đặc biệt là đối với quyền sở hữu – và nhận thức được rằng việc yêu cầu áp dụng thời hiệu là quyền chủ động của đương sự, là những yếu tố pháp lý then chốt.

Do đó, để tránh những rủi ro pháp lý đáng tiếc do sự thiếu sót hoặc chậm trễ, các cá nhân và doanh nghiệp khi đối mặt với các tranh chấp tiềm tàng cần chủ động tìm kiếm sự tư vấn pháp lý chuyên nghiệp để đánh giá chính xác vị thế của mình và đưa ra phương án hành động kịp thời.

Thông tin có trong bài viết này mang tính chất chung và chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin về quy định pháp luật. DB Legal sẽ không chịu trách nhiệm cho bất kỳ việc sử dụng hoặc áp dụng thông tin cho bất kỳ mục đích kinh doanh nào. Để có tư vấn pháp lý chuyên sâu, xin vui lòng liên hệ với chúng tôi.

For more information: 

📞: +84 357 466 579

📧: contact@dblegal.vn

🌐Facebook:  DB Legal Vietnamese Fanpage or DB Legal English Fanpage 

🐦X(Twitter)

💼Linkedin

🎬Youtube